نگاهی به یک ظهور/راهپیمایی اربعین، قدرت‌نمایی نرم جهان تشیع در عراق
خبرگزاری فارس: راهپیمایی بزرگ شیعیان در روز اربعین می‌رود تا به بزرگترین تجمع انسانی در روی زمین تبدیل شود.
در بهار سال ۲۰۰۳ زمانی که جنوب عراق با عقب نشینی و فروپاشی ارتش بعث عراق در مقابل حملات نظامی نیروهای ائتلاف به سرکردگی آمریکا عملا از حاکمیت صدام حسین دیکتاتور عراق خارج شد، اتفاقی روی داد که ازهمان ابتدا نشان از اشتباه استراتژیک بوش در سرنگونی حکومت عراق و تلاش برای تبدیل کردن آن به نمادی از دموکراسی غربی داشت.
شیعیان عراقی که دیگر سرنیزه حزب بعث را بر گلوی خود نمی‌دیدند و در غیاب نیروهای ائتلاف که برای تصرف بغداد در مرکز این کشور متمرکز شده بودند، در سالروز اربعین به سمت مرقد مطهر حرم حضرت ابا عبدالله روانه شدند.
سیل مشتاقان شیعیان عراقی از شهرهای مختلف همچون نجف، بصره و ناصریه به سمت کربلا حرکت کردند و در مقابل چشمان حیرت زده سربازان آمریکایی که خود را همچون قطره‌ای در مقابل دریا می دیدند، اولین راهپیمایی خود را به صورت خود جوش آغاز کردند.
*از سه تا ده میلیون نفر در نه سال
اولین راهپیمایی بزرگ شیعیان عراقی در سالروز اربعین سال ۲۰۰۳ میلادی نقطه شروعی برای حرکتی بود که هم اکنون به یک سنت عظیم برای بزرگداشت اصلی‌ترین ایدئولوژی جهان شیعه در طول تاریخ تبدیل شده است.
در حالی که در آغاز این حرکت تنها دو تا سه میلیون نفر که البته خود نیز جمعیت عظیمی است، حضور داشتند هم اکنون تعداد زائران شرکت کننده در این راهپیمایی عظیم به بیش از ده میلیون نفر رسیده است.
این راهپیمایی عظیم از مرتبه یک عزاداری در سطح کشور عراق یا حتی منطقه خاورمیانه خارج شده و ابعادی جهانی به خود گرفته است و حضور شیعیانی از سایر کشورها همچون اروپا و آمریکای شمالی نشان دهنده همین مساله است.
اما سوال اساسی در مورد این راهپیمایی عظیم این است که چرا سنت عزاداری اربعین به چنین تجمعی تبدیل شده و تاثیرات آن در موقعیت فعلی شیعه و همچنین جهان اسلام چه خواهد بود.
*اربعین رجعتی دوباره به عاشورا
شاید برای پاسخ صحیح به این سوال باید نگاهی به مفهوم بنیادین اربعین کرد. گرچه واقعه عاشورا به عنوان مهم‌ترین جلوه از فرهنگ کربلا در مناسبت‌های مذهبی شیعیان نقش بی‌بدیلی دارد، اما شاید بتوان گفت که اربعین به عنوان نمادی از استمرار قیام حضرت امام حسین (ع) نقش مهم‌تری در چهارچوب کلی استراتژی حرکت شیعیان دارد.
باید به این نکته توجه کرد که شیعیان به عنوان جمعیتی که همواره با خطر سرکوب از سوی حکومت‌های زمان خود تا زمان رسیدن به قدرت سیاسی روبه رو بوده، نیاز به الگویی برای استمرار حرکت خود داشته است.
اربعین دقیقا چنین نقشی را برای ایدئولوژی شیعه ایفا می‌کند و دقیقا مفهومی برای یادآوری آن چه در کربلا گذشته را بار دیگر برای انسان زنده و آتش درون را شعله ور می‌کند.
شاید بخش اعظم بقای واقعه کربلا مدیون آنچه باشد که در اربعین می‌گذرد. گذر دوباره کاروان اهل بیت به بیابان طف و زیارت قبر شریف حضرت امام حسین (ع) و دیدار با جابر عبدالله انصاری و زیارت قبر شریف ایشان و پایه گذاری سنت عزاداری اربعین، رجعتی است یادآور تمام انسان‌های آزاده؛ یادآوری آنچه در کربلا گذشته و پیمان بستن با آرمان هایی که امام حسین(ع) برای آن قیام کرده است.
*دینی که عین سیاست است و سیاستی که عین دین است
اما اربعین علاوه بر وجه دینی خود برای حفظ یاد امام حسین (ع) یک وجه سیاسی دارد. قیام حضرت سید‌الشهدا برای مقابله با آنچه که آن زمان در جغرافیای اسلام می‌گذرد، علاوه بر وجه دینی، از آنجا که یک قیام اسلامی است، در بطن خود ماهیتی ضد ظلم دارد.
زمانی که شیعه پس از چهل روز از سالگرد شهادت حضرت امام حسین(ع) بر سرمزار ایشان حاضر می‌شود، بیعت خود را با آرمان سیاسی و ایدئولوژیک ائمه عصمت و طهارت بیان می‌کند.
از این رو هر چه که در ساحت این واقعه می‌گذرد، علاوه بر وجه دینی، کارکردی سیاسی نیز خواهد یافت. با چنین دیدگاهی می‌توان راهپیمایی بزرگ شیعیان را در اربعین حسینی با دقت بهتری واکاوی کرد.
*نگاهی به تجربه های جهانی
درفضای سیاست هم راهپیمایی‌های بزرگ وسیله‌ای است برای ابراز وجود و فریاد زدن آنچه که در درون اجتماع شناخته می‌شود. مسئله‌ای که می توان آن را زیر مجموعه بحث قدرت نرم محسوب کرد. مفهومی که چند سالی است به صورت جدی وارد عرصه ادبیات سیاسی دنیا شده و افتخار تئوریزه کردن آن را به جوزف نای محقق آمریکایی نسبت می‌دهند.
در طول تاریخ راهپیمایی‌های بزرگ زیادی وجود داشته است که سبب تحولات عمیق درکشورهای دنیا شده است که از نمونه های معروف آن می توان به راهپیمایی چندین هزار کیلومتری طرفداران حزب کمونیست چین اشاره کرد که در سال ۱۹۴۹ زمینه پیروزی این حزب را در مقابل طرفداران ملی‌گرایی چینی فراهم کرد.
نمونه معروف دیگری که در این خصوص می‌توان به آن اشاره کرد، راهپیمایی بزرگ نمک توسط گاندی رهبر استقلال هند است که برای استقلال این کشور با همراهان خود برای اعتراض به آنچه که مالیات نمک توسط حکومت استعماری خوانده می‌شد، روندی را آغاز کرد که به استقلال هند ختم شد.
در طول جنگ سرد نیز بارها راهپیمایی‌های بزرگی برای مقاصد مختلف از جمله اعتراض به رقابت‌های تسلیحاتی دو قدرت غرب و شرق شکل گرفته است. حرکت هایی مشابه نیز در کشورهایی همانند آمریکا، چین و کشورهای اروپایی نیز صورت گرفته است که البته سطح آن نیز بسیار محدودتر است.
*قدرت‌نمایی نرم شیعه
راهپیمایی بزرگ شیعیان در روز اربعین را می‌توان مصداق واضحی از یک قدرت نمایی نرم دانست که عملا در هر قالبی توانایی بروز و ظهور دارد.
در حالت عادی مهم‌ترین کارکرد آن انتشار پیام جهانی عاشورا برای سایر ملت‌های جهان و به خصوص در جهان اسلام است. به طور حتم این راهپیمایی عظیم که از نجف آغاز و به کربلا ختم می‌شود، می تواند تجدید بیعتی باشد با تمام آنچه که درکربلا گذشته است.
از آنجا که این حرکت یک حرکت کاملا مردمی و خودجوش است، امکان انتساب آن به جریان‌های دولتی و اتهامی که هر از چندگاهی از سوی برخی حکومت‌های مغرض مطرح می‌شود، به دور است.
*میعادگاهی برای ظهور آخر
این که چنین حرکتی بزرگی در نهایت تا کجا قابل گسترش است، بستگی به قابلیت های این حرکت مردمی دارد، اما با توجه به رشد سریع آن در مقیاس عمومی، می‌توان امیدوار بود که در آینده شاهد تبدیل شدن آن به بزرگترین اجتماعی تاریخی شیعه در جهان باشیم که به طور مداوم ادامه دارد.
——————————–
گزارش از مهدی پورصفا
