اربعین حسینی به عنوان بستر زمانی و مکانی و فرهنگی بسیار مهم و گسترده برای ظهور اهداف و آرمان‌های مقدس مکتب اهل بیت نقش بی‌بدیل در تحقق عینی اتحاد و همگرایی امت دارد.
، پیاده‌روی اربعین شاید در نگاه اول یک مناسک سالانه محدود در زمان و مکان خاص تعریف شود اما تأثیرات معنوی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و… متعددی دارد. همین تأثیرات موجب شده بسیاری از اندیشمندان حوزه‌های مختلف با حضور و تجربه این سفر معنوی و بررسی علمی آن به تحلیل ابعاد مختلف پیاده‌روی اربعین بپردازند و حتی تلاش کنند از سبک برگزاری بسیار منحصربه‌فرد آن برای تحقق سبک زندگی اسلامی الگو ارائه دهند.
در همین راستا، دومین همایش معرفت و رسالت حسینی، اربعین و تمدن نوین اسلامی طی سال جاری در دانشگاه شهید بهشتی برگزار و مقالات متعددی در حوزه‌های مختلف به این همایش ارسال شد.
با هدف آشنا کردن هر چه بیشتر مردم با ابعاد مختلف پیاده‌روی اربعین نتایج تعدادی از مقالات برتر این همایش را منتشر می‌کند. متن کامل مقالات توسط دانشگاه شهید بهشتی در قالب کتاب همایش منتشر خواهد شد.
مهدی نکوئی سامانی، پژوهشگر پژوهشگاه حج و زیارت مقاله‌ای تحت عنوان «اربعین و همگرایی امت» به این همایش ارسال کرده است. در چکیده این مقاله آمده است: پژوهش حاضر با اشاره به ضرورت اتحاد و همگرایی مسلمانان از دیدگاه قرآن کریم و سنت، و بیان مهم‌ترین مؤلفه های تحقق اتحاد و همگرایی امت بر این امر تاکید می‌کند که قرآن واهل بیت(ع) هر دو داعی به مودت و اتحاد و همبستگی اهل ایمان هستند و مکتب اهل بیت(ع) پیام و دعوتی جز پیام و دعوت قرآن ندارد.
براساس این مبنا و پیش فرض می‌توان گفت که آیین اربعین به معنای حرکت مسلمانان در جهت تحقق اهداف و آموزه‌های قرآن و اهل بیت(ع) است. در این نوشتار تلاش شده تا این فرضیه یعنی، نقش مکتب امام حسین(ع) و آیین اربعین در تحقق عینی همگرایی مسلمانان با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی تبیین شود. براساس یافته‌های این تحقیق، اربعین از چند جهت زمینه‌ساز تحقق و تقویت اتحاد و همگرایی امت در عصر حاضر است.
در ادامه این مقاله موضوعاتی از قبیل «اربعین ظرف ظهور و تحقق ارزش‌های الهی»، مختصات ذاتی اربعین، اربعین تجلیل مودت و اخوت اسلامی، «اربعین و تجلی تعاون در خیر و تقوا»، «اربعین و همزیستی مسالمت آمیز»، «اربعین و نفی ملی گرایی و قومیت گرایی»، «اربعین و دشمن شناسی»، «اربعین و فرهنگ مقاومت»، «مقابله با اسلام ستیزی»، «ایجاد اقتدار همه جانبه» و «نفی سلطه کفار و ظالمان» مورد بررسی قرار گرفته است.
در بخش پایانی و نتیجه گیری این مقاله نیز مطرح شده است: این نوشتار با اشاره اجمالی به محوریت قرآن و اهل بیت(ع) در تحقق اتحاد و همگرایی امت، تمسک به قرآن و اهل بیت را مهم‌ترین پیش شرط تحقق اتحاد دانسته و محوریت اهل بیت (ع) در تحقق اتحاد را از چند جهت بررسی و اثبات کرد: از منظر پیوند قرآن و اهل بیت، از منظر هادی بودن قرآن و ثقلین، از منظر وجوب تمسک به قرآن و اهل بیت، از منظر وسیله نجات بودن این دو ثقل، از منظر رهنمودها و سیره عملی اهل بیت در وحدت گرایی و از منظر وجوب مودت اهل بیت(ع) که به صراحت در قرآن و سنت بیان شده است.
بهترین راه برای وحدت میان مسلمانان عمل به توصیه رسول اکرم(ص) است که امت را به تمسک بـه قـرآن و اهل بیت فرا خوانده است. اهل بیت در روایات نبوی به عنوان یکی از ثقلین، کشتی نوح، جانشینان برحق، وسایل هدایت و حافظان دین وکسانی که مودت و محبت آنان به حکم خدا و رسول واجب است، معرفی شده‌اند. بی‌تردید تمسک به آنان مورد توصیه خدا و رسول اکرم(ص) است. طبق فرموده رسول خدا در حدیث ثقلین، اهل بیت(ع) هیچ گاه از حق و قرآن جدایی ندارند. و به همین جهت راه حقیقی اتحاد و نجات امت از اختلاف و انحراف، تمسک به تقلین است. بنابراین مکتب امام حسین(ع) و اربعین حسینی به عنوان بستر زمانی و مکانی و فرهنگی بسیار مهم و گسترده برای ظهور اهداف و آرمان‌های مقدس مکتب اهل بیت نقش بی‌بدیل در تحقق عینی اتحاد و همگرایی امت دارد.
به بیان دیگر اربعین از جهات ذیل در تحقق همگرایی امت اسلام نقش دارد:
جهت نخست اربعین نهضتی فرهنگی اجتماعی و سیاسی جهان شمول است و قدرت و جاذبه آن ناشی از ماهیت الهی قیام امام حسین و اهداف مقدس و متعالی آن است. این نهضت عالی‌ترین جلوه حق طلبی خدا خواهی معنویت گرایی حماسه آزادی خواهی عدالت خواهی وظلم‌ستیزی است و لذا قدرت جذب همه حق طلبان و عدالت خواهان وظلم ستیزان سراسر جهان را دارد.
جهت دوم بسیاری از انسان‌ها صرف نظر از اینکه تابع کدام مذهب و مکتب و ملیتی هستند دغدغه کمال و معنویت و شناخت حق و کسب تجارب عرفانی و معنوی را دارند و طالب آرامش باطنی و سیراب کردن عطش معنوی جان خود هستند. بی‌تردید اربعین حسینی بالاترین مواجید و برکات معنوی و روحانی را دارد. در واقع باب الحسین باب رحمت الهی و ملکوت زمین و آسمان است و انسان در هیچ جای دیگری بهتر از مکتب امام حسین نمی‌تواند از توشه‌های معنوی و انوار ملکوتی و حالات روحانی بهره‌مند شود.
جهت سوم با توجه به این واقعیت که ریشه بسیاری از اختلافات و سوء تفاهم‌ها بین مسلمانان، ناشی از جهل آنان نسبت به معارف و احکام قرآن و سنت است و لذا آشنایی با مکتب اهل بیت که معدن علم و اهل الذکر و عالمان حقیقی نسبت به معارف دین و هدایت گران الهی هستند می‌تواند انسان‌ها را با معارف حقیقی دین آشنا کند و همین امر می‌تواند زمینه اختلافات فکری را از میان بردارد.
جهت چهارم با توجه به اهداف و نقشه‌ها و فعالیت‌های رسانه‌ای و تبلیغاتی نظام سلطه برای مشوش کردن چهره اسلام مکتب اربعین بیشتر از هر عامل و برنامه و سیاستی می‌تواند چهره حقیقی اسلام وامت حق طلب و اهل رحمت و مودت را به نمایش بگذارد و تبلیغات شیطانی و اسلام ستیزانه را باطل کند و تصویری الهی و قدسی و شکوهمند از شیعه در سطح جهان ارائه کند.
جهت پنجم حضور شیعیان از سراسر جهان در مراسم اربعین یکی از کم نظیرترین اجتماعات مذهبی جهان را به وجود می آورده و قدرت نرم شیعیان را به نمایش می‌گذارد. این اجتماع بزرگ دینی و معنوی بی نظیر در جهان نمایانگر قدرت اسلام و مکتب اهل بیت(ع) است و آثار و منافع دینی، فرهنگی و سیاسی آن به همه امت و جهان اسلام بازمی‌گردد.
