پس از شهادت امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) معاویه چینش مقدمات ولایتعهدی یزید را شروع کرد. تا این که کم‌کم یزید را رسما به عنوان خلیفه بعد از خود معرفی کرد و لباس خلافت را بر تن او پوشاند.
بخشنامه‌های معاویه
او چهار بخشنامه برای کارگزارانش فرستاد و انجام کارهایی را بر آنها حکم کرد. در بخشنامه اول، از کسانی که درباره امام علی(علیه‌السلام) و خاندانش فضیلتی نقل کنند، برائت جست و حمایتش را از آنان برداشت و دستور داد شهادت شیعیان را نپذیرند. همچنین برای هر کس که فضیلتی از عثمان نقل کرد، حقوق و مزایا معین کنند.
مدتی بعد، در بخشنامه دوم دستور داد درباره فضائل دو خلیفه (عمر و ابوبکر) حدیث نقل کنند. مشابه فضائل امام علی(علیه‌السلام) را برای آنها بیاورند و این کار را باعث چشم‌روشنی خودش و کوبیدن علی‌بن‌ابیطالب خواند.
در بخشنامه سوم نوشت که مراقب مردم باشند. هر کس متهم به دوستی با علی و خاندانش بود، اسمش را از دیوان و دفتر حقوق و مزایا محو کنند و سهمیه‌اش را از بیت‌المال قطع کنند.
و در بخشنامه چهارم دستور داد هر کسی را که متهم به دوستی خاندان علی باشد، تحت فشار شدید قرار دهند. خانه او را بر سرش خراب کنند تا برای دیگران عبرت باشد.
در همین رابطه بخوانید:
خطبه منا ، پاسخ اباعبدالله(علیه‌السلام)
یک سال قبل از مرگ معاویه، حسین‌بن‌علی(علیه‌السلام) به همراه عبدالله‌بن‌عبّاس و عبدالله‌بن‌جعفر به حج رفتند. در این زمان فشار معاویه بر شیعیان به اوج رسیده بود و در فضای اجتماعی-سیاسی خفقان حاکم بود. امام، مردان و زنان و یاران بنی‌هاشم و آن عده از انصار را که او و خاندانش را می‌شناختند جمع کرد و اصحاب پیامبر که آن سال در حج حاضر بودند را به مجلسی دعوت کرد. بیش از هفتصد نفر در «منا» ،در خیمه آن حضرت، گرد آمدند. اباعبدالله(علیه‌السلام) در میان آنان، برای ایراد خطبه برخاست و پس از حمد و ثنای الهی فرمود:
«اما بعد، این شخص طغیانگر (معاویه) درباره ما و شیعیان ما اعمالی را روا داشت که دیدید و فهمیدید و شاهد بودید. می‌خواهم مطلبی را از شما بپرسم، اگر راست گفتم، مرا تصدیق کنید و اگر دروغ گفتم، مرا تکذیب کنید.
شمار را سوگند می‌دهم به حقّ خدا بر شما و حقّ رسول خدا و خویشاوندی من که با پیامبر شما دارم، چون از اینجا (به دیار خود) رفتید، این گفتار مرا عنوان کنید و همه شما در دیار خود از قبایلتان ـآنهایی که به ایشان اطمینان داریدـ دعوت کنید.»
سه محور اصلی خطبه امام
سخنان امام در خطبه منا حول سه محور بیان شد:
- فضائل امام علی و اهل‌بیت. بیان آیات و روایاتی که در شأن و منزلت ایشان، مخصوصاً امیرالمومنین(علیه‌السلام) نازل و بیان شده است. از جمله سد ابواب، واقعه غدیر خم، مباهله، فتح خیبر و حدیث ثقلین.
- دعوت به امر به معروف و نهی از منکر و تاکید بر اهمیت این وظیفه اسلامی.
- یادآوری وظیفه علما و لزوم قیام آنان در مقابل ستمگران و مفاسد. گوشزد کردن مضرات سکوت عالمان در مقابل زورگویان و آثار زیان‌بار و خطرناک سهل‌انگاری آنان از انجام این وظیفه بزرگ الهی.
یکی از نکات مهم در این خطبه، انتخاب زمان حساس و مکان مناسب و دعوت از شخصیت‌های اسلامی و شرکت دادن زنان و مردان نخبه بنی‌هاشم و اصحاب مهاجر و انصار رسول خدا است. دویست نفر از حضار مجلس را کسانی تشکیل می‌دادند که افتخار صحابگی و درک فیض حضور پیامبر را داشتند. بیش از هشتصد نفر دیگر نیز از فرزندان صحابه (تابعین) بودند.
این خطبه افشاگری‌ای علیه حکومت معاویه و مقدمه‌ای برای واقعه کربلا بود. امام حسین با این تدبیر و با توجه به امکانات آن روز، در میان حاضران موج و حرکتی ایجاد کرد تا حاضران پیام او را در بازگشت به سرزمین‌های‌شان به دیگران منتقل کنند و زمینه بیداری آنان را فراهم آورند.
