این دیدگاه برگرفته از مقاله محسن حسام‌مظاهری(پژوهشگر حوزه جامعه‌شناسی دین) در کتاب «پیاده‌روی اربعین: تأملات جامعه‌شناختی» است که در این دیدگاه تنها به‌بخش «دلایل» پرداخته شده‌است.
محسن‌حسام مظاهری: با سقوط صدام در سال ۱۳۸۲ش/۲۰۰۳م و به‌قدرت‌رسیدن شیعیان در عراق و بهبود روابط این کشور با ایران، تبادلات مذهبی و فرهنگی میان دو ملت، عمدتاً با محوریت زیارت عتبات عالیات (که از دیرباز جایگاهی برجسته و منحصربه‌فرد در فرهنگ شیعی ایرانیان داشته است) از سر گرفته شد. این روند با استقرار دولت جدید در عراق و بهبود نسبی امنیت و افزایش امکانات و ارایه‌ی خدمات به زایران شدت یافت و پس از چند سال، در اواخر دهه‌ی ۸۰ شمسی، به مشارکت وسیع ایرانیان در آیین اربعین انجامید. مشارکتی که تا امروز هر سال بر میزان آن افزوده شده است.
رشد شتابنده‌ی آمار زایران ایرانیِ اربعین را نمی‌توان یک رشد طبیعی و معمول دانست. مشخص است که با یک «پدیده‌ی غیرمترقبه» (فوق‌العاده) مواجه‌ایم. پرسش این است که چه دلایلی برای این رشد شتابان، در یک مقطع کوتاه چندساله، می‌توان ذکر کرد؟ به‌عبارت دیگر، چه جاذبه‌هایی اربعین را در عرض چند سال به آیینی پرطرفدار بین شیعیان ایرانی تبدیل کرده است؟
پیاده‌روی اربعین البته یک آیین مذهبی (ابداعیِ شیعیان عراق) است و غالب شرکت‌کنندگان در آن، انگیزه‌ی مذهبی دارند: عمل به سنت شیعیِ زیارت امام‌حسین(ع) که جایگاهی فوق‌العاده در فرهنگ شیعیان دارد و در منابع حدیثی، ثواب‌ها و فواید دنیوی و اخروی بسیاری برای آن وعده داده شده است . اما در این‌جا، منظور من از جاذبه، ناظر به کارکردها و ابعاد دیگری است که به‌موازات کارکرد دینی، اربعین را «اربعین» کرده است. جاذبه‌هایی که سبب شده اربعین جایگاه و تعریفی فراتر از یک آیین مذهبیِ صرف پیدا کند. به نظر می‌رسد چهار جاذبه‌ی مهم را می‌توان برشمرد: فراغتی، گفتمانی، سیاسی و بین‌المللی. جاذبه‌هایی که از آن‌ها باید به‌عنوان مهم‌ترین دلایل و عوامل زمینه‌ساز توسعه‌ی آیین مذکور در بین شیعیان ایرانی نام برد.
الف ـ زمینه‌ها و دلایل
جاذبه‌ی فراغتی: هم زیارت، هم سیاحت
آیین، کنشی ساختارمند و متضمن رمزگان و دلالت‌های فرهنگی اجتماعی است و با زندگی روزمره، پیوند می‌خورد. به‌همین‌دلیل آیین‌ها نوعاً خالی از وجوه فراغتی، سرگرمی‌ساز، تفریحی و اصطلاحاً «غیرجدی» نیستند. در آیین‌های عزاداری شیعی این وجه آشکارا مشهود است. آیین پیاده‌روی اربعین نیز خالی از وجوه فراغتی نیست. حتی می‌توان گفت اربعین بالاترین ابعاد و متنوع‌ترین جاذبه‌های فراغتی را در بین مناسک شیعی داراست. مهم‌ترین جاذبه‌های فراغتی این آیین عبارتند از:
یک. جاذبه‌ی گردشگردی مذهبی
پیاده‌روی اربعین گونه‌ای از آیین‌های «زیارت» است. زیارت از آن‌جا که مستلزم سفر است، شاخه‌ای از «گردشگری مذهبی» محسوب می‌شود. زیارت برای زایر، کنشی چندوجهی و جذاب است که به‌موازات رفع نیاز مذهبی، واجد کارکرد تفریحی و سرگرمی نیز هست. در پیاده‌روی اربعین، این کارکردها از زیارت‌های دیگر و حتی از زیارت امام‌حسین(ع) در دیگر ایام سال پررنگ‌تر است. زیرا یکی از مشخصه‌های این آیین، میزبانی گسترده، گشاده‌دستانه و همه‌جانبه‌ی مردم عراق از زایران است. ارایه‌ی طیف متنوعی از خدمات مستمراً و کاملاً رایگان به زایران اربعین، به‌گونه‌ای است که یک زایر، در طول این آیین ـ که چند روز به‌طول می‌انجامد ـ از نظر خوراک و اسکان و دیگر نیازهای سفر تأمین شده و نیاز به هیچ هزینه‌کردی ندارد.
این الگوی منحصربه‌فرد «نذر» ـ که مخصوص شیعیان عراق و نیز مختص همین ایام اربعین و به‌طور محدودتر برخی از دیگر ایام زیارتی امام‌حسین(ع) است ـ زیارت اربعین را به زیارتی کم‌هزینه در قیاس با دیگر زیارت‌ها تبدیل کرده است. به‌گونه‌ای که برای بسیاری از زایران ایرانی، زیارت اربعین از نظر هزینه به‌مراتب ارزان‌تر از زیارت امام‌رضا(ع) تمام می‌شود. تنها هزینه‌های جدی حضور در اربعین، هزینه‌ی اخذ ویزا و حمل و نقل تا مرز عراق است. همین ویژگی سبب شده است زایران ایرانی اربعین از نظر طبقه‌ی اقتصادی طیف بسیار متنوعی را شامل شوند. همچنین اربعین یک سفر خارجی محسوب می‌شود و طبعاً جاذبه‌های معمول هر سفر خارجی را نیز برای زایر ایرانی دارد. برای شماری از زایران ایرانی که به طبقات فرودست مالی تعلق دارند، اربعین ممکن است تنها سفر به خارج کشور باشد که در طول عمر امکانش را بیابند. هزینه‌ی بالنسبه پایینِ سفر اربعین، همچنین زمینه‌ساز مشارکت جمعی و خانوادگی برخی زایران ایرانی شده است. از این نظر نیز اربعین تجربه‌ی منحصربه‌فردی است: سفری ارزان و چندروزه و جذاب همراه با خانواده.
دو. جاذبه‌ی تجربه‌ی فرهنگ مذهبیِ متفاوت
دسته‌ی دیگر جاذبه‌های فراغتی اربعین برای زایران ایرانی، به مشاهده و تجربه‌ی فرهنگ مذهبی شیعیان عراق برمی‌گردد که الگوهای متفاوتی از عزاداری، هیئت‌داری، نذر و اطعام را شامل می‌شود. شاید نتوان زایری ایرانی را پیدا کرد که پس از بازگشت از نخستین تجربه‌ی شرکت در پیاده‌روی اربعین، در خاطرات سفر خود با هیجان و شیفتگی، از تنوع غذاها و دیگر خدماتی که در موکب‌ها به زوار ارایه می‌شود، سخن نگوید. بررسی بازنمایی غیررسمی این آیین در سفرنامه‌ها، خاطرات و خرده‌روایت‌های زایران ایرانی (ازجمله در شبکه‌های اجتماعی مانند «اینستاگرام»، «فیس‌بوک» و «تلگرام») نشان می‌دهد یکی از جاذبه‌های اربعین برای ایرانیان همین جذابیت‌های مربوط به خدمات‌رسانی بی‌چشم‌داشتِ موکب‌داران عراقی است.
سه. جاذبه‌ی تفریحی
برای جوانان ایرانی، خصوصاً جوانان شهرنشین متعلق به قشرهای متوسط به بالا، اربعین یک تفریح مذهبی لذت‌بخش است؛ سفری ماجراجویانه و جذاب که از هفته‌ها قبل برای آن برنامه‌ریزی می‌کنند؛ با فهرستی از ملزومات و کالاها: کوله‌پشتی، سربند، پرچم، لباس مناسب، کرم ضدآفتاب، کفش مناسب، دستورالعمل‌های مختلف، اپ موبایل و… . این دسته از زایران، حین پیاده‌روی نیز مستمراً به ثبت خاطرات و لحظات جذاب سفر در شبکه‌های اجتماعی می‌پردازند: سلفی، لایو استوری، عکس‌های خوراکی‌ها، موکب‌ها، پرچم‌ها و… .
نکته‌ی مهم در این گزارش‌های شخصی، این است که کم‌تر واجد مضمون غم و سوگ اند؛ بازنمایی اربعین در شبکه‌های مجازی، نوعاً به‌عنوان مراسمی شاد، جذاب و کمابیش مفرح است. برجسته‌شدن بعد تفریحی اربعین برای زایران ایرانی، به ظهور «صنعتِ اربعین» و بازار کالاهای موردنیاز در این آیین شده است. الگویی از مصرف مذهبی خاص اربعین شکل گرفته و بازاری که تولیدکنندگان ملزومات و کالاهای مذکور به رقابت در آن می‌پردازند.
از یک جنبه‌ی خاص، وجه تفریحی پیاده‌روی اربعین خصوصاً برای دختران جوان برجسته‌تر است. زیرا فضای پیاده‌روی اربعین، سطحی از آزادی و احساس امنیت را برای ایشان فراهم می‌کند که در جامعه‌ی شهری داخل کشور امکان‌پذیر نیست. تنها در مسیر پیاده‌روی اربعین است که دختران جوان ایرانی، انفرادی یا همراه با گروه دوستان، می‌توانند حتی در ساعات نیمه‌شب آزادانه و بی‌نیاز از حمایت پلیس یا همراهی محارم مردِ خود تردد کنند، بدون آن‌که مورد تعرض و آزار قرار گیرند.
