در این گزارش نگاهی به مستندهای اربعینی داریم، هربار از از یک منظر به تماشای این پدیده بزرگ جهانی می‌نشینیم.
بزرگ‌ترین زنجیره انسانی از نجف تا کربلا در روزهای منتهی به اربعین معجزه این سال‌های محرم و صفر است. دوست‌داران حسین(ع) قدم در راهی می‌گذارند که پر از سختی است اما یک صدا باور دارند «سختی در این راه آسان می‌شود.»
در همین رابطه بخوانید:
هر کجا قدم گذارند یادآور مصیبت‌های اهل بیت(علیهم السلام) است. آن‌ها که حضور دارند، از لذت‌های سفر می‌گویند و آن‌ها که جا می‌مانند از فراق و دوری می‌گویند.
بدون اغراق هر اربعین به تعداد حضور میلیون‌ها انسان، میلیون‌ها راوی و داستان و معجزه دارد. مسیری که برای هر کس یک مفهوم دارد و او را به یک شیوه رشد می‌دهد.
ما سعی داریم مستندهای گوناگونی که در رابطه با پیاده‌روی اربعین ساخته شده‌اند را معرفی کنیم.
اگر مستندی درباره اربعین می‌شناسید که در این لیست موجود نیست، به ما معرفی کنید.
دموی مروری بر مستندهای اربعینی
روایت سفر
الا یا اهل العالم
کارگردان: سید کوشا اعتمادی
در این مستند تلاش شده به تبیین معارف نهفته در پیاده‌روی اربعین و نمایش ابعاد و جلوه‌های زیبای این پیاده‌روی میلیونی پرداخته شود. بخش‌هایی از عظمت این پدیده جهانی با بهره از بیانات امام خمینی(ره)، امام خامنه ای(مدظله العالی) و آیت الله بهجت(ره) به تصویر کشیده شده است. هم‌چنین به جای نریشن از توضیحات و نکات حجت الاسلام و المسلمین علیرضا پناهیان در سفرهای مختلف که به همراه دانشجویان دانشگاه هنر و جمعی از هنرمندان و فیلمنامه‌نویسان در این پیاده‌روی و عزاداری باشکوه حضور پیدا کرده، استفاده شده است.
مغناطیس
تهیه‌کننده: حسین تورنگ
در هر قسمت از این مجلۀ تصویری، یک مستند کوتاه ۳ تا ۵ دقیقه ای با موضوع پیاده روی اربعین پخش می‌شود. این مستندهای کوتاه که شامل روایت‌های جذابی از زائرین پیادۀ اربعین از سراسر جهان است، توسط واحد چندرسانه‌ای «بیان معنوی» تولید شده است.
نام برنامه برگرفته از فرمایش مقام معظم رهبری است که: «شروع جاذبه مغناطیس حسینی در روز اربعین است.»
معبر
کارگردان: محمد کرم‌زاده | تهیه‌کننده: سید کوشا اعتمادی
روایتی تازه و متفاوت از پیاده روی اربعین حسینی است. از نگاه ۸ سال دفاع مقدس و از زاویه‌ای تازه که منجر به کشف پیوندی عمیق میان این دو حادثهٔ بزرگ در قرن اخیر شده است. در شیوهٔ متفاوتی که کارگردان برای روایت مستند معبر انتخاب کرده، ظرفیت جدیدی برا بیان بسیاری از ناگفته ها دربارهٔ بزرگ اجتماع جهان و حماسهٔ بزرگ دفاع مقدس پدید آمده و نمای جدیدی از هر دو حادثه خلق می‌شود تا مخاطب را به درک لایه‌های عمیق‌تری از هر دو حادثه برساند.
طبیب مسیر
کارگردان: محسن فینی‌زاده | تهیه‌کننده: گروه هنری رسانه‌ای قطره
این مستند روایتگر ماجرای یک خبرنگار در مواجهه با گروهی از پزشکان و دانشجویان پزشکی ایرانی است که به صورت داوطلبانه در مسیر پیاده‌روی حرکت کرده و به زوار خدمت‌رسانی می کنند.
لبیک
کارگردان: وحید امیرخانی | تهیه‌کننده: عباس نادران
یک مستند اربعینی بدون دیالوگ که لحظات پیاده‌روی اربعین را به تصویر کشیده است. ۲۰میلیون آدم با رنگ‌ها، صورت‌ها و ملیت‌های مختلف که در یک سرگشتگی خاص به سر می‌برند. هم‌چنین تصاویری از حضور زوار در وادی‌السلام نیز در این مستند ضبط و ثبت شده است که می‌خواهد این را به مخاطب القا کند که ارواح هم به زیارت اربعین می‌آیند، چیزی شبیه معنای رجعت!
دست قضا
کارگردان: مهدی انصاری | تهیه‌کننده: محمدجواد رئیسی
دست قضا مستند روایت اعزام نخستین تیم درمانی به کربلاست. تیمی که به صورت پیاده‌روی کار امداد و خدمات پزشکی انجام می‌دهند. دست قضا دستان دو جوان را در مسیر پیاده‌روی اربعین تا ابد در دستان یکدیگر گذاشت. افرادی که سال ۹۴ مجرد پا در این مسیر گذاشتند اما سال ۹۶ در همان گروه و کاروان، به عنوان دو همسفر زندگی، مسیر پیاده‌روی اربعین را طی کردند.
پیاده چه فایده؟
مستندی کوتاه که با پرسشی آغاز می‌شود. اگر هدف زیارت است، چرا وقت‌مان را با پیاده‌روی تلف کنیم؟! تفاوت زیارت با «پای پیاده» و زیارت با «اتوبوس» چیست؟
حاشیه‌ای کوتاه از یک متن بلند
کارگردان و تهیه‌کننده: وحید چاووش
این مستند به تشریح علاقه و ارادت مسیحیان به امام حسین(علیه‌السلام) و خدمت‌شان به زائرین پیاده اربعین می‌پردازد. روایتی از موکب عیسی بن مریم(علیهماالسلام) و عشق یک فیزیکدان مسیحی، یکی از شیوخ صائبین عراق (پیروان حضرت یحیی علیه‌السلام) و افراد تازه مسلمان با ملیت‌های مختلف چینی، اروپایی، آفریقایی، اندونزیایی و… در این مستند به تصویر کشیده شده است.
طریق‌الحسین
کارگردان و تهیه‌کننده: سید محمود موسوی
این مستند در سال ۱۳۹۶ تولید شده و در مورد فردی از کوی عین دو است که از دوستان خود جا مانده و با پای پیاده در مسیر کربلا به راه می‌افتد تا به دوستان خود برسد.
حسین کیست؟
کارگردان و تهیه‌کننده: محمدهادی نعمتی
روایتی از پیاده‌روی عظیم اربعین حسینی در عراق است که در آن مخاطب با طیف گستردهٔ زائران حسینی از اقصی نقاط جهان آشنا می‌شود. در این مستند با زائران دربارهٔ انگیزه‌ها و علت حضورشان در این رویداد فرهنگی مذهبی گفت‌وگو می‌شود.
جامانده‌ها
تهیه‌کننده: مهدی امینی
این مستند در رابطه با زائرینی است که در ایام اربعین به شهر مرزی مهران می‌روند اما مرز بسته می‌شود و موفق به زیارت اربعین نمی‌شوند. حسن و حال این افراد در این مستند به تصویر کشیده است.
۳۱۳
کارگردان و تهیه‌کننده: امین کاشرفی
این مستند روایت راهپیمایان اربعین حسینی است که با فرزندان خردسال خود راهی کربلا شده‌اند. آن‌ها در مورد ۳۱۳ تن از یاران امام زمان(عج) و ظهور امام زمان(عج) صحبت می‌کنند.
راه دل
کارگردان: محمد زمان‌پور کیاسری | تهیه‌کننده: سمیه زراعت‌کار
مستندی که از دل روستای کیاسر، یعنی محل زندگی مشتی اسماعیل، کشاورز نابینای شمالی آغاز می‌شود. جایی که او بر سر دو راهی عمل چشم و رفتن به سفر اربعین قرار می‌گیرد. در نهایت به همراه دوستش نصیر دل در مسیر طریقت می‌گذارد و گویی رفته رفته چشم دل مشتی اسماعیل در این سفر باز می‌شود. در این مستند حال و هوای معنوی زائران امام حسین(ع) نیز به تصویر کشیده شده است.
کربلا، این سوی مرز
کارگردان و تهیه‌کننده: روح‌الله اکبری
در این مستند اربعینی علاوه بر معرفی آداب و رسوم و شیوهٔ عزاداری مردم ایلام در اربعین حسینی به شرح شیفتگی عاشقان اهل بیت(ع) به مناسبت اربعین می‌پردازد.
ستون ۱۴۵۲
کارگردان و تهیه‌کننده: کرامت پورشهسواری
روایت ماجرای دختر یکی از رزمندگان مدافع حرم است که با پدر خود قرار می‌گذارد تا در روز اربعین کنار ستون ۱۴۵۲ کربلا یکدیگر را ببینند. دختر به همراه مادرش از ایران حرکت می‌کند و پس از رسیدن به کربلا، منتظر پدر می‌ماند، اما ماجرا به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد.
پرچم‌های افراشته
کارگردان: جمشید بیات‌ترک | تهیه‌کننده: احسان رجبی
مستند پرچم‌های افراشته از آرشیو مجموعه مستندهای مستقل که طی سال‌های گذشته توسط ۳۳ کارگردان از ۳۳ استان دربارهٔ پیاده‌روی اربعین ساخته شده‌اند، قصه و تعبیر جدیدی را از تاریخ و فلسفه اربعین ارائه می‌دهد. این مستند در سال ۹۶ ساخته شده است.
پیاده‌روی بدون پا
کارگردان و تهیه‌کننده: سید نعمت‌الله اسماعیلی
این مستند روایتی از حرکت یک ویلچر در راه اربعین است. سوژهٔ اصلی این مستند جوانی به نام جلیل است. علی‌رغم این که جلیل معلول جسمی است ولی با روح استوار و بلندش شش سال متمادی از مشهد تنها با اتوبوس راهی مرزهای جنوب شده و از آن‌جا با هر وسیله‌ای که شده، خود را به نجف اشرف می‌رساند و از آن جا تنها با ویلچرش همراه سیل مشتاقان به سوی کربلا رهسپار می‌شود. این فیلم با نام عربی جلیل و زیرنویس عربی نیز از شبکهٔ الکوثر پخش شد.
قدمگاه عرش
کارگردان: محمدهادی شکروی | تهیه‌کننده: سید محمد عظیمی
این مستند اربعینی در رابطه با موکب مسجد جمکران در مسیر پیاده‌روی اربعین است.
پا به راه
کارگردان و تهیه‌کننده: حسن حبیب‌زاده
روایتی از سفرنامهٔ چند خانواده در پیاده‌روی خانوادگی اربعین است که در سال ۹۷ ساخته شده است. این مستند یک راوی دارد که جزئیات سفر را بازگو می‌کند، راوی مستند نازنین چیت‌ساز است.
حقیقت سرخ
کارگردان: مجتبی قاسمی
روایتی از دلدادگی میلیون‌ها انسان که گام در مسیری بی‌نهایت گذاشته و برای رسیدن به حریم حرم دوست در تکاپو هستند. این مستند در کنار پخش تصاویری از اربعین، به گوشه‌هایی از حقیقت قیام عاشورا و فلسفهٔ عزاداری برای امام حسین(ع) نیز اشاره می‌کند. هم‌چنین این مستندساز با زائران کربلا در مسیر طولانی رسیدن به نینوا همراه شده است و از شور و اشتیاق و هدف و عقیده‌شان می‌پرسد.
پیاده تا عرش
کارگردان: عبدالمجید اسماعیل‌نژاد
مسیر راهپیمایی زائران اربعین از ایران مرز شلمچه و سپس عراق و نجف آمده است. در این مستند با زوار اربعین در رابطه با حال و هوای آن‌ها، سختی‌های مسیر، هدف و انگیزهٔ آن‌ها از این سفر مصاحبه می‌شود.
مسیر عاشقی
کارگردان: سید عیسی عباسی
مستند مسیر عاشقی برنامهٔ سفرنامهٔ اربعین است و تنها مستندی بوده که به زبان لری نریشن شده و با موضوع حضور زائران استان کهگیلویه و بویراحمد(کاروان فطرس) در مراسم اربعین حسینی است. نویسنده ی این مستند صالح زینی پور و در سال ۹۷ ساخته شده است.
هلابیکم
هلابیکم مشتی از خروار است که تلاش شده در آن بخش کوچکی از موارد ساده اما مهم را به تصویر بکشد که می‌تواند علاوه بر سفری امن و سالم برای زوار، اخوت و مودت بین مردم دو کشور را بیش از پیش نشان دهد. نحوهٔ شستشوی ظروف، تهیهٔ غذا و مواردی از این قبیل از جمله موارد ساده در بخشی از این مستند است.
روایت موکب
شما چه کسی هستید؟
کارگردان و تهیه‌کننده: وحید چاووش
مستند اربعینی «شما چه کسی هستید؟» ۱۲روایت از عشق و دلدادگی زائران امام حسین(ع) در ایام اربعین است. هر اپیزود یک موضوع دارد و ماجرایی از راهپیمایان را به نمایش می‌گذارد. در مجموع دوازده موضوع و شخص مستقل در این فیلم روایت می‌شود. بعضی اپیزودها موضوعی است و برخی، متکی به داستان یک فرد است اما در نهایت اپیزودها با هم ارتباط دارند.
ما اهل کوفه نیستیم
کارگردان و تهیه‌کننده: میلاد امینی موحد
این مستند چهره‌نگار یا پرتره با محوریت روحانی مجاهدی به نام«شیخ وجیه المویل»که همه ساله در حال خدمت به زوار ایرانی سیدالشهدا(ع) در کوفه است. او هر ساله منتظر میزبانی از کاروان طلاب و روحانیون حوزهٔ علمیهٔ اهواز است و در معیت آن ها از کوفه به سمت کربلای معلی پیاده‌روی را آغاز می‌کند. این مستند در سال ۱۳۹۹ تولید شده است.
حاشیهٔ فرات
تهیه‌کننده: سازمان هنری رسانه‌ای اوج
این مستند روایتگر زندگی روزانه بخشی از مردم عراق است، کسانی که عاشقانه هر چه دارند و ندارند را در راه پذیرایی از مهمانان و زوار سیدالشهدا(ع) در ایام اربعین خرج می‌کنند.
ابومنتظر
کارگردان: احسان فقیهیان
این مستند در مورد زندگی ابومنتظر، موکب‌دار عراقی و تلاش و خدمت او به زائران کربلای معلی است. وی در زمان جنگ ایران و عراق و سوریه وارد ایران می‌شود و در لباس یک رزمندهٔ ایرانی در دوران جنگ جانباز می‌شود.
اربعین، فراتر از مرزها
کمی تربت برای قاره سبز
کارگردان و تهیه‌کننده: مسعود حیدری
روایتی از یک شاگرد پیتزا فروش مسلمان آلمانی بوده که به تنهایی حدود ۲۰۰ نفر را مسلمان کرده است. این مستند اربعینی ۷ قسمتی، سفر کاروانی از مسلمانان کشورهای مختلف اروپایی به عراق و شرکت در راهپیمایی اربعین از نجف تا کربلا در سال ۱۳۹۴ است.
جاذبه
این مستند اربعینی در رابطه با جذب جوان استرالیایی از سیدنی تا اربعین است که در سال ۹۷ ساخته شده است. در مستند جاذبه روایتی از یک جوان استرالیایی را می‌بینیم که به سفر پیاده‌روی اربعین رفته است و مسیر نجف تا کربلا را پیاده می‌پیماید.
من از هلند می‌آیم
کارگردان: محمد کرم‌زاده | تهیه‌کننده: سید کوشا اعتمادی
روایت حضور زن مسلمان شده هلندی در پیاده‌روی اربعین و حال و هوای عجیبش
به عشق حسین
کارگردان و تهیه‌کننده: جان شاک
مستند به عشق حسین(علیه السلام)، کاری از یک کشیش آمریکایی حاضر در راهپیمایی اربعین است که پس از حضور در راهپیمایی اربعین ۹۷، به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد. وی هرساله در کلیسای خود مراسم عزاداری برپا می‌کند. او مستندی در این‌باره با همراهی «جاش تاونزلی» ساخت.
برای حسین، برای مسیح
کارگردان: مسعود حیدری خواجه‌پور | تهیه‌کننده: حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمد خدادی
«برای حسین، برای مسیح» با همکاری انجمن اربعین حسینی اروپا ساخته‌شده‌است. خاویر اسپادرو، بازیگر و کارگردان اسپانیایی، از ماجرای سفرش به عراق در ایام پیاده‌روی اربعین می‌گوید. اسپادرو چندسالی بود که فکر می‌کرد دیگر آدم خوبی وجود ندارد. تا این که به پیشنهاد دوستش، پِدرو، راهی این سفر شد. پدرو مطمئن بود که او می‌تواند در اربعین جوابی برای سوال‌هایش پیدا کند.
از استکهلم تا کربلا
کارگردان و تهیه‌کننده: محمدعلی سجادی
روایتی بین قاره‌ای از حضور افراد از اقصی نقاط جهان در پیاده‌روی اربعین دارد. این مستند اربعینی ماجرای ورزشکار شیعه‌ای به نام مصطفی است. او یک مسلمان سوئدی است که با پرچم این کشور در پیاده‌روی اربعین راهی کربلا شرکت می‌کند. او در این مسیر با افراد زیادی آشنا می‌شود. با عراقی‌های که داوطلبانه در خدمت زوار هستند و افرادی که از کشورهای مختلف برای شرکت در این راهپیمایی عظیم خود را به نینوا رسانده‌اند.
بچه‌های هیمالیا
این مستند اربعینی روایتی کوتاه از آداب و رسوم، صنایع دستی، زندگی و اعتقادات مذهبی مردم کشور نپال است که هر کدام یک ریشه‌ی ایرانی و شیعی دارند. در این مستند، ارادت و علاقهٔ مردم کشور نپال به سیدالشهدا(ع) به تصویر کشیده می‌شود.
و کویر شاهد بود
کارگردان: وحید کاظمی | تهیه‌کننده: محسن اسلام‌زاده
سوژهٔ اصلی در این مستند، پیرغلامان خارجی اباعبدالله(ع) هستند که از حسینیه‌ها و تکایای یزد بازدید می‌کنند. عزاداران و مداحان حسینی از کشورهای مختلف در یک سفر یک روزه به یزد، با آداب و رسوم عاشورایی کشور خصوصاً یزدی‌ها آشنا می‌شوند. فرهنگ عزاداری مردم ایران برای امام حسین(ع) توجه آنان را جلب می‌کند. هم‌چنین این پیرغلامان با نوحه خوانی، ارادت خود را به اهل بیت(ع) نشان می‌دهند. مستند و کویر شاهد بود در سال ۱۳۹۸ ساخته شده است.
چهل جلوهٔ یک حماسه
کارگردان و تهیه‌کننده: احسان حلمی
این مستند اربعینی به بررسی اجمالی مراسم مذهبی و اشکال آن در سراسر جهان از پیاده‌روی طولانی شیکاگو در کشور ژاپن تا پیاده‌روی اربعین می‌پردازد.
مسیر بهشت
کارگردان و تهیه‌کننده: محمد جان‌ودادی
مستندی ۵ قسمتی از روایت زندگی چند فرد تازه مسلمان شده به دین مبین اسلام و شرکت آن‌ها در مراسم پیاده‌روی اربعین است. در این مستند، دربارهٔ نحوهٔ آشنایی آن‌ها با دین مبین اسلام، ائمهٔ اطهار به ویژه امام حسین(ع)، علت حضور در مراسم پیاده‌روی اربعین و دیگر مسائل صحبت شده است.
من یک کاتولیک هستم
کارگردان: مسعود حیدری | تهیه‌کننده: احمد شفیعی
من یک کاتولیک هستم روایتی متفاوت از حماسهٔ حسینی در پیاده‌روی میلیونی اربعین است که از دیدگاه یک مخاطب بین المللی روایت می‌شود. سوژهٔ اصلی این مستند، یک مسیحی کاتولیک است که با حضور در پیاده‌روی اربعین و مشاهدهٔ عاشقان اباعبدالله(ع) تصاویر منحصر به فردی را ثبت کرده است.
