قدمت پیاده‌روی و زیارت حرم مطهر امام حسین (ع) در روز اربعین ریشه تاریخی دارد. اینگونه نیست که تنها بعد از سرنگونی صدام و ورود ایرانیان به عراق شکل گرفته باشد. این در حالی است که چنین تلقی می‌شود که این مراسم بعد از سرنگونی صدام شکل گرفته است.
جابر بن عبدالله انصاری و عطیه عوفی در سال ۱۲۸۱ قمری با پای پیاده از مدینه حرکت کردند. در صبح اولین اربعینی که از شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) می‌گذشت، به کربلا رسیدند.
طبق منابع شیعه، در روز اربعین حضرت زینب کبری (س) و امام سجاد همراه با هشتاد و چهار نفر وارد کربلا شدند. پس از گفتگو با جابر عبدالله انصاری، قبر مطهر امام (ع) را زیارت کردند. از آنجا زیارت اربعین آغاز شد.
در همین رابطه بخوانید:
پیاده روی اربعین پس از این در برهه‌ای از زمان به ورطه فراموشی سپرده می‌شود. در نهایت توسط «شیخ میرزا حسین نوری» دوباره احیا می‌شود. از آن پس بسیاری از عاشقان اهل‌بیت و امام حسین (علیه السلام) و نیز برخی علما و حتی مراجع تقلید با پای پیاده به کربلا سفر کرده‌اند.
در کلام معصومین
شکوه و عظمت زیارت اربعین تا آنجاست امام حسن عسکری علیه‌السلام، آن را یکی از نشانه‌های پنج‌گانه مومنان می‌داند.
علاوه بر آنچه در حدیث امام حسن عسکری آمده است. امام صادق علیه‌السلام نیز زیارتنامه‌ای به صفوان بن مهران جمال تعلیم کرده است که با عنوان «زیارت اربعین» در کتب ادعیه آورده شده است.
شیخ مفید، شیخ طوسی و علامه حلی، ۲۰ صفر و روز اربعین را روز بازگشت نزدیکان امام حسین علیه‌السلام، از شام به سوی مدینه می‌دانند.
همچنین معتقدند در همین روز جابر بن عبدالله انصاری، از مدینه به کربلا آمد. وی اولین زائر مزار امام حسین علیه‌السلام بود.
منابع کهن
بنابر آنچه در منابع کهن تاریخی آمده، سرِ مبارک امام حسین علیه‌السلام، در روز اربعین به بدن ایشان ملحق شده است. همچنین در برخی منابع دیگر، ورود خانواده امام حسین علیه‌السلام از شام به کربلا نیز در این روز دانسته شده است.
سید ابن طاووس، در کتاب «الاقبال»، می‌نویسد که در غیر کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی، «آمده است که اهل بیت علیهم‌السلام، روز ۲۰ صفر از شام به کربلا رسیدند.» (خبرگزاری مهر )
ابوریحان بیرونی
ابوریحان در دربارهء قدمت زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین می‌گوید:
«مراسم اربعین از مدتی پس از شهادت شاه شهیدان امام حسین(ع) و آزادی اهل بیت ، توسط اهل بیت معظم آن حضرت انجام شده است. آنان چهل نفر بودند که پس از مراجعت از شام قبرش را زیارت کردند.»
ابوریحان بیرونی متوفای ۴۴۰ هجری قمرییکی از بزرگ‌ترین دانشمندان مسلمان است که حدود هزار سال پیش می‌زیسته است. «آثار الباقیه» جزو نخستین آثار او محسوب می‌شود. این کتاب مطالعه تطبیقی تقویمی فرهنگها و تمدن‌های گوناگون است. (ایکنا)
ابوریحان درباره قدمت پیاده‌روی اربعین می‌گوید:
«مراسم اربعین از مدتی پس از شهادت شاه شهیدان امام حسین(ع) و آزادی اهل بیت ، توسط اهل بیت معظم آن حضرت انجام شده است. آنان چهل نفر بودند که پس از مراجعت از شام قبرش را زیارت کردند.»
در جایی دیگر می نویسد: «در روز بیستم صفر، سر امام حسین (علیه السلام) به بدنش ملحق و در همان مکان دفن شد. زیارت اربعین درباره این روز است. آنان چهل نفر از اهل بیت (ع) امام حسین(ع) بودند. پس از بازگشت از شام، مزار حضرت سیدالشهدا(ع) را زیارت کردند»
بیرونی صراحتا در این متن اشاره به «زیارت اربعین» دارد که نشان از قدمت هزار ساله این آیین دارد.
ابوریحان گذشت چهل روز از واقعه جانسوز عاشورا را دلیل نامگذاری اربعین می‌داند. همچنین حضور ۴۰ تن از اهل بیت امام حسین بر مزار او را نیز شاهد دیگری بر «اربعین» نامیده شدن این روز می‌شمارد.
شیخ بهایی
نقل دیگر قدمت پیاده‌روی اربعین در بیان شیخ بهایی است. شیخ بهایی متوفای ۱۰۳۰ هجری قمری نیز در کتاب «توضیح المقاصد»، روز نوزدهم صفر را روز زیارت اربعین اباعبدالله الحسین علیه‌السلام می‌داند.
وی می‌نویسد: در این روز که ۴۰ روز از شهادت امام علیه‌السلام می‌گذشت. روز ورود جابر بن عبدالله انصاری برای زیارت قبر حضرت است. آن روز، با ورود اهل بیت امام علیه‌السلام از شام به کربلا یکی شد؛ در حالی که آنان عزم مدینه داشتند.
شیخ بهایی از آن رو ۱۹ صفر را روز اربعین می‌داند که روز عاشورا را مبنای محاسبه به عنوان مبدأ اربعین قرار داده است. اما چنان که سید ابن طاووس در کتاب اقبال نوشته است. شهادت امام حسین علیه‌السلام، در ساعات پایانی روز عاشورا رخ داده است. مبنای محاسبه اربعین، طبعا می‌باید یازدهم محرم باشد.(خبرگزاری مهر )
آیت الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی
علاوه بر ابوریحان بیرونی و شیخ بهایی، آیت الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی نیز بر این موضوع نظر دارد. وی نیز ۲۰ صفر سال ۶۱ هجری را همان روزی می‌داند که اهل بیت امام حسین علیه‌السلام وارد صحرای کربلا شده‌اند. به مزار حضرت سیدالشهدا شتافته‌اند.
سید محمدعلی قاضی طباطبایی در پاسخ به محدث نوری که منکر رسیدن اهل بیت امام در اولین اربعین است، شواهد و قرائن متعددی بیان کرده است.
در واقع زیارت امام حسین علیه‌السلام، ۴۰ روز پس از روز عاشورا، یکی از سنت‌های برجسته در میان مردم، عالمان و بزرگان شیعه است. (خبرگزاری مهر )
احیای سنت توسط شیعیان عراق
شیعیان کشور عراق، بر همین اساس هر ساله از شهر مقدس نجف اشرف، با پای پیاده به زیارت حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام می‌شتابند.
گرچه صدام حسین، دیکتاتور سفاک عراق، تلاش‌های بسیاری برای نابود کردن این سنت به کار بست. اما پس از سقوط او، هر ساله بر جمعیت عظیم زائران پیاده امام حسین علیه‌السلام در روز اربعین افزوده شد.
در همین رابطه بخوانید:
سفر پیاده تا کربلا، به مرور زمان در عراق گسترش بسیاری پیدا کرد. در مناسبت‌های مختلف، زائران امام حسین(ع) از سراسر این کشور، به سمت کربلا حرکت کرده و با پای پیاده مسیر شهرشان تا کربلای معلی را می‌پیمودند. در بین آن مناسبت‌ها، پیاده‌روی اربعین از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود.
با روی کار آمدن دولت بعث عراق، حکومت با این مسئله به شدت برخورد نمود. بسیاری از زائرین پیاده را اسیر و اعدام کرد. این مراسم مذهبی را به تعطیلی کشانید. ولی بعد از سقوط صدام، عشق حسینی، دلباختگان امام حسین(ع) را به سمت خود کشاند. دوباره این سنت حسنه و ارزشمند را برپا کرده است.
شیعیان و عاشقان سالار شهیدان(ع)،هر ساله در اربعین حسینی، به سمت کربلا روانه شدند. قدم در مکان گام‌های اسیران کربلا قرار داده و مسیرهای منتهی به شهر کربلا را با پای پیاده می‌پیمایند. در نتیجه باید گفت قدمت پیاده‌روی اربعین دیرینه است.
